Soms leg ik een boek weg voor ik het uit heb. Ik geef dat graag toe. Als je iets echt niet goed vindt, dan stop je immers maar best met lezen. In dit geval stopte ik niet alleen omdat ik Yuval Harari’s Sapiens een slecht boek vind, maar ook omdat ik mij ronduit ergerde aan ’s mans uitlatingen en bedenkingen.

Harari probeert in een 400 bladzijden de essentie van de menselijke geschiedenis te vatten. Hij is niet de eerste, noch de laatste om dit te proberen. Alleen krijgt hij geweldig lof voor zijn werk. De historicus in mij was meer dan geïntrigreerd.

Hij begint nochtans vrij aardig. Vandaag is de homo sapiens sapiens de enige menselijke soort op aarde. Met chimpansees onze dichtste neven. Maar dat was niet altijd zo. Enkele tienduizenden jaren geleden leefden we samen met een handvol soorten: neanderthalensis, florensis,… Harari prikkelt de nieuwsgierigheid door zich af te vragen hoe die sapiens soorten met elkaar en met hun omgeving leefden. Maakten ze oorlog? Keken ze op dezelfde manier als wij naar de wereld? Wat dachten en voelden ze?

De prehistorie is niet voor niets de prehistorie. Er zijn geen geschreven bronnen en archeologische vondsten kunnen op allerlei manieren worden geïnterpreteerd. Harari vervalt al snel in een aantal “wat als” theorieën zonder sluitend bewijs te leveren.  Bij het verdwijnen van de Neanderthalers meandert hij tussen de ‘schuld’ van Sapiens Sapiens als grote moordenaar en de genetische bewijzen dat onze voorouders al eens een nummertje deden met onze neven en nichten. Hij laat het daar niet bij en schuift de eerste mensen meteen de ‘schuld’ van een aantal andere grote sterftes in de schoenen.

Even verder poneert hij dat de mensheid “slechter” af is sinds de Agrarische Revolutie. Veel menselijke kwalen – vroeger en nu – zijn te wijten aan een anatomie die niet aangepast is aan landbouw. Landbouw gooide ook onze sociale structuur grondig door elkaar: samenhokken in de (eerste) steden, leidde tot armoede, ongelijkheid, ziektes,… Harari stelt dat we die keuze niet bewust hebben gemaakt, maar dat de mensheid over verschillende generaties, in die situatie is gegroeid. En dat we de klok vandaag onmogelijk kunnen terug draaien.

Daarna gaat het nog verder bergaf via een bizarre uiteenzetting over de “fictie van de rechtspersoonlijkheid” en een rammelend betoog over de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring, vrijheid en slavernij. Uiteindelijk heb ik het rond dat punt opgegeven. Ik wist uit de reviews dat hij verderop nog een futurische beschouwing zou maken over AI en de impact van nieuwe technologie op de mens waarbij het terug koppelt naar eerdere passages. Maar ik had niet de moed om nog verder te lezen.

Harari’s fout is dat hij een waardeoordeel – goed, slecht, schuld – aan geschiedkundige feiten hangt. In werkelijkheid drijft de mens onvermijdelijk mee op grote stromingen en natuurlijke wetmatigheden. Goed of slecht heeft daarbij weinig te zien. Het is een zegen dat ons bewustzijn en kennis over de wereld is gegroeid. Tegelijk is het ook onze grootste vloek want die wereld laat zich niet zomaar gecontroleerd beïnvloeden door individu of collectief. De Correspondent schreef onlangs dit artikel over de kwalijke gevolgen van neo-romantiek en waardeoordelen over feiten.

Met dit boek probeert Harari duidelijk om een zo’n breed mogelijk publiek te bereiken. Op zijn best is hij hooguit informatief, maar even vaak vervalt hij in sensatie en overdrijving om als een soort schoolmeester zijn kennis te etaleren.

Ergens vind ik het dan ook licht verontrustend dat dit boek 4.3/5 krijgt op Goodreads en een regelrechte bestseller is. Ik zou dit boek ab-so-luut niet aanraden aan iemand die iets over de geschiedenis van de mens wil leren. Daarvoor is het gewoon te eenzijdig. Er zijn betere alternatieven die een meer gebalanceerd verhaal vertellen.